PGS.TS. Nguyễn Đức Minh, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm phát biểu khai mạc Hội thảo
Tham dự Hội thảo về phía Viện Hàn lâm có PGS.TS. Nguyễn Đức Minh, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm, phụ trách chỉ đạo điều hành Viện Văn học cùng với sự có mặt của các ban chức năng Viện Hàn lâm.
Về phía khách mời có PGS.TS. Trần Khánh Thành, Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận phê bình văn học nghệ thuật Trung ương; PGS.TS. Ngô Văn Giá, nguyên Trưởng khoa Viết văn, Đại học Văn hóa; GS.TS. Trần Nho Thìn, Đại học KHXH&NV, Đại học Quốc gia Hà Nội; PGS.TS. Nguyễn Văn Dân, Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam.
Về phía cơ quan phối hợp tổ chức có PGS.TS. Đào Thanh Trường, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học KHXH&NV; PGS.TS. Phạm Xuân Thạch, Trưởng khoa Văn học và PGS.TS. Nguyễn Thu Hiền, Phó trưởng khoa Văn học, Trường Đại học KHXH&NV; các Phó Viện trưởng Viện Văn học-VASS có TS. Phạm Văn Ánh và TS. Trần Thiện Khanh; các chuyên gia, nhà khoa học của nhiều trường đại học đến từ các nước trong khu vực và trên thế giới như Thái Lan, Philippin, Indonesia, Singapore, Myanma, Malaysia, Brunei, Ấn Độ, Trung Quốc, Pháp, Đức, Mỹ và Italia, cùng sự hiện diện của đông đảo đội ngũ chuyên gia, các nhà khoa học thuộc các trường Đại học, các viện nghiên cứu trên cả nước…
Các học giả, chuyên gia, nhà nghiên cứu tham gia Hội thảo
Thay mặt Lãnh đạo Viện Hàn lâm, phát biểu khai mạc Hội thảo, PGS.TS. Nguyễn Đức Minh, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm nhiệt liệt chào mừng các đại biểu trong nước và quốc tế tham dự Hội thảo và cho biết, ở Việt Nam, lý luận về văn học so sánh đã được giới thiệu từ những năm 80 thế kỷ trước như một lý thuyết. Cùng với quá trình hội nhập, việc nghiên cứu văn hóa, văn học Đông Nam Á cũng được đẩy mạnh ở Việt Nam. Trong xu thế này, việc nghiên cứu, giảng dạy về văn học Đông Nam Á đòi hỏi phải có những chuyển dịch phù hợp cả về quan điểm, cách tiếp cận, lý thuyết và các khả năng thực hành.
Do đó, Hội thảo là cơ hội giúp các nhà khoa học cùng tìm ra giải pháp thúc đẩy nghiên cứu và giảng dạy văn học so sánh ở Việt Nam; Hình thành một diễn đàn học thuật thường niên về văn học so sánh Đông Nam Á để cập nhật chủ đề, phương pháp tiếp cận và chia sẻ các thể nghiệm mới đối với bộ môn khoa học này trong khu vực. Phó Chủ tịch Nguyễn Đức Minh mong muốn, tại Hội thảo, các chuyên gia, nhà khoa học cần làm sáng tỏ một số vấn đề sau: (i) Bối cảnh Đông Nam Á của việc sáng tạo và diễn giải văn học ở các quốc gia; quá trình kiến tạo các giá trị dân tộc – quốc gia, hình thành ý niệm về dân tộc và sự biểu đạt các tư tưởng dân tộc ở mỗi nền văn học trong quan hệ giữa các nền văn học của khu vực; (ii) Đặc trưng dân tộc và tính phổ quát của văn học Đông Nam Á hay tính bản địa của các nền văn học Đông Nam Á và mối liên hệ, mô hình kết nối giữa chúng; (iii) Quá trình kinh điển hóa tác phẩm văn học ở các nước, sự du nhập của các lý thuyết vào các nền văn học nơi đây làm thay đổi như thế nào các khung tri thức về văn học, từ góc nhìn đó làm phát lộ những diện mạo mới nào của văn học từng nước trong khu vực.
PGS.TS. Đào Thanh Trường, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học KHXH&NV phát biểu chào mừng tại Hội thảo
Phát biểu chào mừng Hội thảo, PGS.TS. Đào Thanh Trường cho biết văn học các nước Đông Nam Á luôn biểu đạt những đặc trưng mang tính dân tộc, văn hóa của mỗi quốc gia trong tiến trình chuyển động chung và trong những tương tác văn hóa, chính trị của khu vực. Tuy nhiên bộ phận văn học này chưa chiếm được vị trí đáng kể trong bức tranh của văn học thế giới. Vì vậy, đây là cơ hội để tiếp cận với các tác phẩm văn học của Đông Nam Á, đặc biệt là các tác phẩm hiện đại và đương đại trong sự so sánh quy chiếu với nhau để thảo luận về các vấn đề dân tộc, văn hóa, xã hội, lịch sử Đông Nam Á từ các góc nhìn của các lí thuyết hiện đại; đồng thời đề xuất những cách tiếp cận mới trong khoa học về văn học so sánh khi đào sâu về sự tương tác giữa các nền văn học Việt Nam, Đông Nam Á và trên thế giới trong bối cảnh hội nhập quốc tế.
TS. Trần Thiện Khanh, Phó Viện trưởng Viện Văn học-VASS phát biểu đề dẫn tại Hội thảo
Phát biểu đề dẫn Hội thảo, TS. Trần Thiện Khanh, Phó Viện trưởng Viện Văn học chia sẻ, các nhà lí luận văn học Việt Nam và trên thế giới thường xem châu Âu là cái nôi của văn học so sánh, tuy nhiên sự phát triển đa dạng của bộ môn văn học so sánh phụ thuộc vào việc nó vượt ra ngoài biên giới châu Âu qua sự thực hành và các nghiên cứu lí luận về bộ môn này. Văn học Đông Nam Á còn thiếu vắng trong những nỗ lực của các nhà thực hành và lí thuyết văn học so sánh trong việc phát triển bộ môn này bằng cách hướng ra các nền văn học bên ngoài phương Tây.
Văn học Đông Nam Á đang được giảng dạy ở bậc đại học và sau đại học như là một bộ môn của chuyên ngành văn học so sánh ở một số trường đại học phương Tây như Hoa Kì và Anh; cũng xuất hiện khá dày chủ yếu như là chất liệu cho các luận điểm mang tính lí thuyết về mối quan hệ của văn học và các vấn đề lịch sử, chính trị, xã hội trong công trình được đánh giá là kinh điển của khoa học nhân văn là “Những cộng đồng tưởng tượng (tái bản lần 2) của Benidict Andérson, giáo sư Đại học Cornell.
TS. Trần Thiện Khanh cho biết, đã có nhiều học giả Đông Nam Á chú ý so sánh, đối chiếu các hiện tượng, tác phẩm văn học trong khu vực với nhau như là một cách tiếp cận đối với nền văn học này. Ở Việt Nam, văn học Đông Nam Á được nghiên cứu hệ thống từ những năm 1980, bắt đầu bằng công trình của các nhà khoa học làm việc tại Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam: Văn học các nước Đông Nam Á do Nguyễn Tấn Đắc chủ biên, xuất bản năm 1983. Từ đó đến nay, đã có thêm nhiều công trình về bộ phận văn học Đông Nam Á của Nguyễn Đức Ninh, Vũ Tuyết Loan, Nguyễn Sĩ Tuấn, Lại Phi Hùng, Đỗ Thu Hà… Có một điểm nổi bật là văn học Việt Nam thường trở thành điểm quy chiếu, quy chuẩn trong việc diễn giải các nền văn học trong khu vực Đông Nam Á. Lịch sử các nền văn học Đông Nam Á thường được phân kì giống như cách phân kỳ lịch sử văn học Việt Nam, nhất là đối với các nền văn học thuộc các quốc gia từng là nước thuộc địa…
TS. Trần Thiện Khanh cho biết, những nội dung trong các tham luận gửi đến Ban tổ chức Hội thảo đã gợi mở những vấn đề lí luận, lích sử và thực hành của văn học so sánh Đông Nam Á, cụ thể:
Thứ nhất, từ việc định vị lại nền văn học Đông Nam Á trên bản đồ thế giới, khẳng định và làm rõ vị thế của văn học so sánh trong khu vực Đông Nam Á, đặc biệt là lịch sử, đặc trưng và triển vọng về nghiên cứu lý luận và thực hành, ứng dụng của văn học so sánh Đông Nam Á; chỉ ra vai trò của lĩnh vực văn học so sánh đối với văn học dân tộc và các thiết chế văn hóa.
Thứ hai, trên cơ sở so sánh, đối chiếu các tác phẩm văn học, các nền văn hóa trong khu vực Đông Nam Á hiện đại và đương đại từ cách tiếp cận liên ngành, đa ngành.
Thứ ba, tìm kiếm giải pháp thúc đẩy quan hệ giao lưu giữa các nền văn hóa, văn học, hướng tới việc xây dựng các dự án, chương trình văn học so sánh mới mang tính quốc gia và khu vực; đồng thời xây dưng một diễn đàn khoa học chung về văn học so sánh Đông Nam Á, gợi ý, đề xuất các vấn đề nghiên cứu tiềm năng của văn học so sánh Đông Nam Á trong liên hệ với Bắc Á, Nam Á, Đông Á và cả phương Tây.
TS. Trần Thiện Khanh mong muốn Hội thảo sẽ trở thành một dấu mốc quan trọng trong sự phát triển của văn học so sánh nói chung, văn học so sánh Đông Nam Á nói riêng. Và một số vấn đề về phương pháp luận, ý thức văn học so sánh sẽ được làm sáng tỏ hơn thông qua việc xây dựng bối cảnh, thực tiễn, lịch sử đời sống văn học các nước Đông Nam Á.
Chủ trì phiên toàn thể: (Từ trái sang) PGS.TS. Trần Nho Thìn, PGS.TS. Nguyễn Văn Dân, PGS.TS. Montira Rato và TS. Phạm Phương Chi
Trong khuôn khổ Hội thảo, Ban tổ chức đã chia thành 10 tiểu ban với 73 tham luận được trình bày bằng tiếng Anh và tiếng Việt. Các tham luận và nội dung trao đổi, thảo luận mang nhiều ý tưởng khoa học thú vị về văn học Đông Nam Á, trong sự soi chiếu lẫn nhau và tham chiếu với các nền văn học khác trên thế giới, trong đó tập trung vào những vấn đề chính như: Văn học so sánh ở các nước Đông Nam Á: Lịch sử xu hướng với quan hệ với nền dân tộc và tư tưởng dân tộc của mỗi quốc gia; Dịch, nghiên cứu, giảng dạy văn học Đông Nam Á hiện đại và đương đại ở các nước Đông Nam Á; Tiếp cận các tác phẩm văn học Đông Nam Á trong quan hệ quy chiếu và so sánh từ các lý thuyết mới trong nghiên cứu khoa học nhân văn; Quá trình kinh điển hóa các tác phẩm văn học dân tộc ở các nước Đông Nam Á; Văn học viết bằng ngôn ngữ phương tây và vấn đề dân tộc ở các nước Đông Nam Á, hiện đại và đương đại; Tiếp nhận các lý thuyết phê bình văn học hiện đại và các quốc gia Đông Nam Á trong hơn 50 năm trở lại đây.
Quang cảnh Hội thảo
Phát biểu tại Phiên Bế mạc, thay mặt lãnh đạo Trường Đại học KHXH&NV và Ban tổ chức, PGS.TS.Đào Thanh Trường, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học KHXH&NV trân trọng cảm ơn sự quan tâm chỉ đạo của lãnh đạo Viện Hàn lâm và Đại học Quốc gia Hà Nội; sự chia sẻ và phối hợp của Viện Văn học và Đại học KHXH&NV trong quá trình tổ chức, triển khai và đặc biệt sự tham gia tích cực của các nhà khoa học, các chuyên gia, nhà nghiên cứu trong nước và quốc tế đã góp phần cho thành công của Hội thảo này. Hội thảo kết thúc đã mang lại cho tất cả chúng ta một không gian học thuật, nhiều hướng gởi mở khách quan về nghiên cứu, giảng dạy trong về văn học so sánh trong thời gian tới.
Một số hình ảnh tại Hội thảo:
Chủ trì và thư ký tại Tiểu ban 1
Quang cảnh họp tại Tiểu ban 3
Quang cảnh tại Tiểu ban 4
Quang cảnh tại Tiểu ban 6
Quang cảnh tại Tiểu ban 7
Nguyễn Minh Hồng
Nguồn: Vass.gov.vn